Seneca Lucius Annaeus : เซเนก้า (4 ปีก่อน ค.ศ. - ค.ศ. 65)

Seneca Lucius Annaeus : เซเนก้า นักปรัชญา  นักการเมืองและนักเขียนบทละครชาวโรมัน  ผู้มีแนวคิดแบบปรัชญา สโตอิก (Stoic) ที่มองว่าเสรีภาพ  คือความสำนึกในความจำเป็นที่มนุษย์เราจะต้องอยู่ร่วมกันอย่างมีเหตุผลและคุณธรรม  เขาเขียนความเรียงว่าด้วยปัญหาทางศีลธรรมและละครโศกนาฏกรรมซึ่งมีลักษณะที่รุนแรงและนองเลือด  ซึ่งมีอิทธิพลต่อพัฒนาการของการละครในรัชสมัยพระราชินีอาลิซาเบธที่ 1 แห่งอังกฤษ  ในยุคฟื้นฟูศิลปวิทยาการ  เช่นงานของเชคเสปียร์  เป็นต้น

เซเนกาได้นิพนธ์บทละครประเภทโศกนาฏกรรม (Tregedy) เอาไว้ถึงเก้าเรื่องด้วยกัน และเรื่องที่กินใจและโด่งดังมากที่สุด  คือเรื่อง Thyestes  ซึ่งมีเนื้อหาตอนหนึ่ง เล่าถึงตัวละครชายผู้เป็นบิดาที่นั่งกินเลี้ยงอยู่ในงานฉลอง โดยมิได้ล่วงรู้เลยว่า อาหารจานหลักนั้น เป็นเนื้อของลูกชายของตนเอง

ภาพ  ความตายของเซเนก้า วาดโดย Luca Giordano

ประมาณ ค.ศ. 65  เซนกาถูกกล่าวหาว่าเขียนบทละครพาดพิงถึงจักรพรรดิเนโร และจักรพรรดิ์ก็มีรับสั่งให้เขาปลิดชีพตนเอง  ซึ่งเซเนก้าก็ยอมทำตามพระประสงค์นั้น เพราะเซเนก้ายึดมั่นในลัทธิ สโตอิก ที่สอนให้ยอมรับในทุกอย่างแต่โดยดี  แม้แต่ความตาย  เขาใช้มีดโกนเฉือนเส้นเลือดใหญ่ ปล่อยให้โลหิตไหลรินออกจากร่างกายอย่างช้าๆ  และสิ้นชีวิตอย่างเงียบๆ  ท่ามกลางความเศร้าเสียใจของเหล่าศิษย์

วาทกรรม : " ไม่มีอะไรเป็นของเรา  นอกจากเวลา "

Augustus Caesar : ออกัสตัส ซีซาร์ (63 - 14 ก่อน ค.ศ.)

Augustus Caesar :  ออกัสตัส  ซีซาร์ หรือ กายุส ยูลิอุส ไกซาร์ ออกุสตุส จักรพรรดิ์องค์แรกของโรม  (เป็นบุตรบุญธรรมของจูเลียส  ซีซาร์ : Julius Caesar ผู้นำเผด็จการทหารของสาธารณรัฐโรมัน  ผู้ซึ่งถูกสังหารโดยกลุ่มสมาชิกวุฒิสภาโรมัน Roman Senate เมื่อ 44 ปี ก่อน ค.ศ. )  ออกัสตัส  มีชื่อเดิมว่า " ออคตาเวียน " (Octavian) และเปลี่ยนเป็นออกัสตัส ซีซาร์ ในปี 27 ก่อนคริสตกาล  เมื่อเขาได้สามารถเอาชนะ มาร์ค แอนโทนี่  คู่แข่งทางการเมืองในการรบที่อักติอุม โดยกองเรือของออกเตเวียน ภายใต้บังคับบัญชาของอกริปา  ซึ่งในรัชสมัยของออกัสตัส ซีซาร์  โรมได้แผ่ขยายอาณาเขตไปอย่างกว้างขวางจนถึงอียิปต์  และสร้างความมั่งคั่งและความสงบสุขให้จักรวรรดิ์โรมันหลักจากที่มีสงครามกลางเมืองติดต่อกันมายาวนานถึง 100 ปี  และทำให้โรมกลายเป็นยุคทองของวรรณกรรมและสถาปัตยกรรมโรมัน  ทั้งออกัสตัส  ซีซาร์ยังได้สร้างระบบสืบต่อราชบัลลังก์  โดยระบบเผด็จการและการผูกขาดอำนาจไว้ที่จักรพรรดิ์แต่เพียงผู้เดียว  และให้จักรพรรดิ์เป็นผู้ตินใจว่าใครจะเป็นรัชทายาท  แต่ถึงกระนั้น...ก็ทำให้อาณาจักรโรมันมีสันติภาพได้ต่อมาอีก 200 ปี

ภาพ ยุทธนาวีที่สมรภูมิอักติอุม  วาดโดย  Lorenzo A. Castro

วาทกรรม : " พลเมืองโรมทั้งหลาย  ถ้าหากเราสามารถอยู่รอดได้โดยไม่ต้องมีภรรยา  พวกเราทุกคนคงทำเช่นนั้น  เพื่อจะได้ไม่มีคนมาก่อความรำคาญ  แต่เนื่องจากธรรมชาติเป็นผู้กำหนดว่า...เราไม่สามารถใช้ชีวิตได้อย่างมีความสุข  ความพอใจมากนัก  ถ้าปราศจากพวกเธอหรือมีชีวิตอยู่ได้โดยไม่มีพวกเธอ  เราจึงควรวางแผนที่จะอยู่ร่วมกับเธอในระยะยาว  มากกว่าเพื่อหาความพึงพอใจแบบชั่วคราว "

Cleopatra : คลีโอพัตรา (69-30 ก่อน ค.ศ.)

ภาพ พระนางคลีโอพัตรา วาดโดย จอห์น วิลเลียม วอเตอร์เฮาส์

Cleopatra : คลีโอพัตรา ที่ 7 ราชินีแห่งอียิปต์  ผู้ปกครองแคว้น Macedonia  ในสมัยราชวงศ์ ปโตเลมาอิค (Ptolemies) ที่ปกครองแผ่นดินอียิปต์เกือบ 300 ปี  พระนางทรงได้รับการศึกษาสูงและเป็นฉลาดทั้งในเรื่องปรัชญาและความสัมพันธ์กับต่างประเทศ  ตอนที่จูเลียส  ซีซาร์ ยกทัพมาถึงอียิปต์ในปี 48 ก่อน ค.ศ.  พระนางกำลังทำสงครามแย่งชิงแผ่นดินกับพระอนุชา(ปโตเลมีที่ 13)  พระนางได้ขอความช่วยเหลือจากซีซาร์  และได้รับชัยชนะและครอบครองบัลลังก์อียิปต์ในที่สุด  ต่อมาพระนางคลีโอพัตราได้มีพระโอรสกับจูเลียส  ซีซาร์ ชื่อว่า " ซีซาเรี่ยน "  ซึ่งเป็นรัชทายาทที่มีสิทธิครอบครองอาณาจักรโรมด้วย  แต่พระนางก็ต้องผิดหวังเมื่อจูเลียส ซีซาร์ ถูกสมาชิกสภาแห่งโรมรอบสังหารจนสิ้นชีวิต  คลีโอพัตราจึงหันมามีความสัมพันธ์กับมาร์ค  แอนโทนี แม่ทัพคนสนิทของซีซาร์  และร่วมกันต่อสู่กับกลุ่มออตตาเวียน (บุตรบุญธรรมของซีซาร์) เพื่อแย่งชิงอำนาจในโรม  แต่ก็ต้องพ่ายแพ้ให้กับออตตาเวียน  ซึ่งทั้งมาร์ค แอนโทนี่ และพระนางคลีโอพัตราได้ปลงพระชนม์ชีพตัวเอง  ในท้ายที่สุด

ภาพ เมื่อแรกพระนางคลีโอพัตรา ปรากฎตัวต่อหน้าจูเลียส ซีซาร์

ภาพ ความตายของคลีโอพัตรา หลังจากที่ให้งูพิษกัดเพื่อปลงพระชนม์ของตนเอง

Vergil หรือ Virgil : เวอร์จิล (70 - 19 ก่อน ค.ศ.)

Vergil หรือ Virgil : เวอร์จิล (Publius Vegilius Maro) กวีมหากาพย์ผู้ยิ่งใหญ่แห่งโรม  เขาเริ่มมีชื่อเสียงจาก Eclogues หรือ Bucolics บทกวีชุดเกี่ยวกับธรรมชาติและเหตุการณ์ในสมัยของเขา Georgics และบทกวี 4 เล่ม  สอนเกี่ยวกับการทำการเกษตรซึ่งใช้ภาพวิถีชีวิตและโลกของชาวนาเป็นภาพเปรียบเทียบกับโลกทั้งหมด  เวอร์จิลใช้ชีวิตช่วงสิบปีสุดท้ายเขียนมหากาพย์ชิ้นเอก Aeneid เกี่ยวกับการเดินทางพเนจรของ Aeneas และความพยายามของเขาที่จะสถาปนาโรม  ซึ่งเป็นบทกวีที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในภาษาละติน  และมีอิทธิพลมากที่สุดต่อวรรณกรรมยุโรปในสมัยต่อมา

ภาพเวอร์จิลกำลังอ่านบทกวีให้ ออกัสตัส ซีซาร์ฟัง 

วาทกรรม " ความรักชนะทุกอย่าง : ขอให้เราจงยอมจำนนต่อความรักด้วยเช่นกัน "

Spartacus : สปาร์ตาคัส (190 - 71 ก่อน ค.ศ.)

Spartacus : สปาร์ตาคัส ผู้นำกบฏ  นักต่อสู้ในสนามแข่งแกลดิเอเตอร์ในโรม  เขาได้หนีออกจากโรงฝึกแกลดิเอเตอร์ใกล้คาปัว  และได้รวบรวมทาสและชาวนาประมาณ 9 หมื่นคนที่ภูเขาไฟวิซุเวียส  และจัดตั้งเป็นกองทัพออกไปต่อสู้กับรัฐบาลโรมในสงครามเซฮร์วิลครั้งที่ 3 ในช่วงปี 73 - 71 ก่อน ค.ศ.  ซึ่งในตอนแรกสปาร์ตาคัสได้เอาชนะสงครามในอิตาลีภาคใต้ได้  แต่ต่อมาก็ถูกกองทัพโรมันปราบปรามลง  แต่ชื่อของสปาร์ตาคัสยังคงเป็นตำนานของวีรบุรุษแห่งประชาชนที่ถูกกดขี่และคนในชนชั้นล่างเสมอมา

ภาพ  วาระสุดท้ายของสปาร์ตาคัส ในสงครามที่ลูคาเนีย ปี 71 ก่อน ค.ศ.

และต่อมา  กลุ่มสัมคมนิยมปฏวัติในเยอรมันโดย Karl  Liebknecht และ Rosa Luxemburg ที่แยกตัวจากพรรคประชาธิปไตยทางสังคม  ก็ได้ตั้งชื่อกลุ่มของตนว่า Spartacus League หรือ Spartacisits  และเคลื่อนไหวทางการเมืองในประเทศเยอรมัน  

Julius Caesar : จูเลียส ซีซาร์ (100 - 400 ปี ก่อน ค.ศ.)

Julius Caesar : จูเลียส ซีซาร์  หรือ (กายุส ยูลิอุส ไคซาร์) เป็นนายทหารและรัฐบุรุษโรมันผู้ก้าวขึ้นสู้อำนาจในปี 60 ก่อนคริสตกาล  โดยเป็นหนึ่งในคณะผู้ปกครองสาธารณรัฐสามคนที่เรียกว่า " ไตรบุรุษ "   ซึ่งซีซาร์ได้ทำศึกในดินแดนกอล (Gaul ฝรั่งเศลในปัจจุบัน) และอังกฤษจนได้รับชัยชนะหลายครั้ง  และทำให้สภาสูงแห่งโรมหวั่นเกรงในอำนาจของซีซาร์อย่างมาก  และมีคำสั่งให้ซีซาร์สลายกองกำลัง  แต่เขาไม่เชื่อฟังและเดินทัพเข้าสู่โรม  ทำสงครามกลางเมืองกับปอมเปย์ (Pompey) ซึ่งเป็นหนึ่งสมาชิกคณะไตรบุรุษเช่นกัน  และซีซาร์ก็ได้รับชัยชนะในที่สุด  ดังนั้น  ซีซาร์จึงได้ตั้งตนเป็นผู้เผด็จการในปี 46 ก่อนคริสตกาล (โดยธรรมเนียมปฏิบัติของโรมจะกำหนดให้ผู้นำหรือผู้เผด็จการมีอำนาจอยู่ได้ครั้งละสิบปี  จึงหมดวาระไป  แต่เมื่อซีซาร์ได้ปราบปรามตีดินแดนทางแถบแอฟริกาและเสปนได้  ซีซาร์จึงได้รับการอนุมัติให้เป็น " หัวหน้าผู้เผด็จการ " ตลอดชีวิต) และสองปีต่อมา  ซีซาร์ก็ถูกสมาชิกสภาเซเนทรุมสังหารจนสิ้นชีวิต

ภาพ จูเลียส  ซีซาร์   กำลังถูกสมาชิกสภาสูงแห่งโรมันรอบสังหารจนเสียชีวิต

งานเขียนของซีซาร์เกี่ยวกับสงครามได้รับการยกย่องให้เป็นงานประวัติศาสตร์ยุคคลาสสิคที่สำคัญอีกด้วย

วาทกรรม : " คนเราพร้อมที่เชื่อในสิ่งที่เขาปรารถนาจะเชื่ออยู่แล้ว "

Cicero : ซิเซโร (106 - 43 ก่อน ค.ศ.)

Cicero : ซิเซโร นักพูด  นักเขียน  และนักการเมืองชาวโรมัน  ได้ชื่อว่าเป็นนักพูดชาวโรมันที่ยิ่งใหญ่ที่สุด  และศิลปะการพูดแบบซิเซโรได้มีอิทธิพลต่อมาในอีกหลายศตวรรษ  สุนทรพจน์  งานเขียนด้านการเมืองและหนังสือด้านวาทศาสตร์ของเขาได้เป็นแบบอย่างของภาษาละตินภาคร้อยแก้ว  จนถึงปัจจุบัน  และจดหมายมากกว่า 900 ฉบับ ที่เขาเขียนก็สะท้อนให้เห็นสภาพสังคมในสมัยนั้นได้เป็นอย่างดี  ซิเซโรสนับสนุนในหลักการของสาธารณรัฐในช่วงสงครามกลางเมืองระหว่างกลุ่มจูเลียส ซีซาร์และปอมเปย์  แต่ท้ายที่สุด  จูเลียส ซีซาร์ก็ถูกสมาชิกสภาเซเนทรอบสังหารจนเสียชีวิต  ซึ่งซิเซโรเองก็ถูกกลุ่มของมาร์ค แอนโธนี่สังหาร  เช่นกัน  และนำศรีษะและมือของเขามาเสียบประจานกลางสภาพสูงแห่งโรมัน

ภาพ  ซิเซโรกำลังกล่าวโจมตีมาร์ค แอนโธนี่  ในสภาเซเนทแห่งโรมัน

วาทกรรม " ความผิดพลาดประการหนึ่ง (ใน6)  ของมนุษย์คือ  ความหลงผิดว่าประโยชน์ส่วนตัวของเราจะได้มาก็โดยการบดขยี้คนอื่น เท่านั้น  "

Wu ti : วู๋ ตี้ (156 - 87 ก่อน ค.ศ.)

Wu ti : วู๋ ตี้ จักรพรรดิแห่งราชวงศ์ฮั่นของจีน  ผู้ทรงขยายพระราชอำนาจไปอย่างกว้างขวางและประกาศให้คติขงจื้อเป็นศาสนาประจำชาติ  กองทัพของพระองค์สามารถขับไล่ชนเผ่าเร่ร่อนซึ่งชอบก่อกวนพรมแดนทางตอนเหนือออกไปได้  และรวมเอาจีนตอนใต้  เวียดนามเหนือและกลาง  เกาหลีใต้เข้ามาอยู่ในจักรวรรดิจีน  และยังยกทัพไปรบไกลถึงอุซเบกิสถาน  ด้วยอำนาจทางการทหารทำให้ราชวงศ์ฮั่นมีอำนาจมาก  ซึ่งจักรพรรดิวู๋ ตี้ ได้สถาปนารัฐบาลกลางขึ้น  เพื่อรวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลางได้อย่างมั่นคง  และผูกขาด  การค้าเกลือ  เหล็ก  เหล้าองุ่น  และเพิ่มการเก็บภาษีใหม่ๆ

อาณาจักรฮั่นมีเมืองหลวง 2 แห่งคือ  เมืองฉางอันในสมัยแรก  และเมืองโลหยาง

ระบบราชการในสมัยนั้นมีบันทึกไว้ว่า  ประกอบด้วยขุนนางและข้าราชการกว่า 130,285 คน  ซึ่งแบ่งบุคคลและตำแหน่งหน้าที่ให้มีความสำคัญแตกต่างกันถึง 18 ขั้นด้วยกัน  และมีการจดสถิตสำมะโนครัว  เมื่อปี พ.ศ. 2 มีพลเมืองทั้งสิ้น 59,594,978 คน

กล่าวกันว่าในรัชสมัยของจักรพรรดิวู๋ ตี้  ราชวงศ์ฮั่นมีความเจริญรุ่งเรืองมาก  ราชสำนักมีความมั่งคั่งยิ่งกว่าทุกรัชกาลก่อนหน้านี้  ฉางข้าวหลวงมีข้าวเก็บสำรองไว้มากมายจนล้น  ท้องพระคลังก็มีทรัพย์สินเงินทองมากมาย  จนถึงกับมีการบันทึกในประวัติศาสตร์ว่า  อีแปะที่ร้อยเป็นพวงๆ นั้น  มีมากมายและก้ไม่ได้ใช้อะไรเลย  จนเชือกที่ร้อยอีแปะขาดเพราะเก่าจนผุ  ทำให้บนพื้นท้องพระคลัง  มีอีแปะตกเรี่ยราดจนเต็มไปหมด

Hannibal : ฮันนิบาล (247-182 ก่อน ค.ศ.)

Hannibal : ฮันนิบาล  แม่ทัพจากนครคาร์เทจในแอฟริกาเหนือ  ผู้ทำสงครามกับโรม  เขายกกองทัพใหญ่จากสเปนผ่านภาตใต้ของฝรั่งเศส  โดยมุ่งเข้ายึดโรมด้วยขบวนทัพช้างศึก 37 เชือกกับทหาร 46,000 นาย  ซึ่งเดินทางข้ามภูเขาแอลป์ได้อย่างรวดเร็ว  แม้เขาจะรบชนะมาตลอดเส้นทาง  แต่ฮันนิบาลก็ไม่สามารถยึดโรมได้  หลังจากรบกันหลายครั้งนานกว่า 15 ปี  โรมันก็สามารถเอาชนะคาร์เทจได้สำเร็จ  โดยนายพลโรมชื่่อ  สคิปิโอ (Scipio) ที่สามารถปราบฮันนิบาลได้ในสมรภูมิบ้านเกิดที่สงครามแห่งซามา (Battle of Zama) ซึ่งทำให้ฮันนิบาลต้องหนีหัวซุกฆัวซุนไปพึ่งกษัตริย์ปรูสิอัสแห่งบริไทเนีย  ในที่สุดเขาก็ตัดสินใจกินยาพิษฆ่าตัวตายก่อนที่พวกโรมันจะบีบบังคับให้เขายอมแพ้  ซึ่งชาวโรมันก็ได้ทำลายนครคาร์เทจและจับคนไปขายเป็นทาสมากมาย

ภาพ  กองทัพช้างของฮันนิบาลกำลังต่อสู่กับกองทพโรมัน

Shih Huang Ti : ฉื่อ หวาง ตี้ (259 - 210 ก่อน ค.ศ.)

Shih Huang Ti : ฉื่อ หวาง ตี้ หรือพระเจ้าจิ๋นซี  ฮ่องเต้  จักรพรรดิจีนผู้มีอำนาจเต็มพระองค์แรก  ซึ่งราชวงศ์ฉินของพระองค์มีอายุการปกครองเพียงแค่  15  ปี  แต่ก็ได้สร้างจุดหักเหที่สำคัญให้กับประวัติศาสตร์จีน
 
จิ๋นซีในตอนแรกเป็นแค่เจ้าเมืองรัฐฉิน  ซึ่งเป็นรัฐที่รัฐอื่นประมาทและดูเบา  แต่พระองค์กลับปราบรัฐจีนอื่นๆได้อย่างราบคาบ  และรวบรวมแผ่นดินจีนให้เป็นปึกแผ่นได้  และทรงดำเนินการปฏิรูปการปกครองแบบรวมศูนย์อำนาจเข้าสู่ส่วนกลางอย่างเข้มงวด  หรือที่เรียกว่า " การปฏิรูปซางหยาง "  ซึ่งผลักดันให้การพัฒนารัฐฉินเป็น  1  ใน  7  รัฐใหญ่แห่งยุคจ้านกั๋วหรือยุคสราม  และเติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว  ด้วยพลังอันแข็งแรงทางทหารและความรุงโรจน์ทางเศรษฐกิจ  ทำให้รัฐฉินพิชิตรัฐใหญ่ทั้งหก  คือ  หาน  จ้าว  เว้ย  ฉู่  เยียนและฉี  ลงได้อย่างง่ายดาย
 
จิ๋นซีได้ชื่อว่าเป็นผู้ปกครองที่โหดร้าย  และได้ชื่อว่าเป็นทรราช  ปกครองด้วยความเฉียบขาด  อำมหิต  กล่าวกันว่า  แค่มีประชาชนคนจับกลุ่มคุยกัน  ก็จะถูกจับประหารในทันที  ด้วยข้อหาให้ร้ายต่อราชสำนัก  และยังมีการยัดเยียดข้อหาและประหารทั้งโครตอีกมากมาย  วีธีการประหารนั้น  มีทั้งการตัดหัวเสียบประจาน  หรือ  ให้ม้าแยกร่างออกไปทั้ง  5  ทิศ  และกรณีที่สร้างความเสียหายมาก  ก็คือ  การเผาตำราสำนักขงจื้อ  แล้วจับบัณฑิตสำนักขงจื้อสังหารหมู่  ด้วยการเผาทั้งเป็น  ฝังทั้งเป็น  หรือฝังดินแล้วตัดหัว  เป็นต้น

จิ๋นซีเป็นผู้ริเริ่มสร้างกำแพงเมืองจีน  เพื่อป้องกันการรุกรานของชนเผ่ามองโกลเร่รอน  จากหลักฐานบันทึกทางประวิติศาสตร์  ประมาณการกันว่าในช่วง  10  ปีแรกของการรวมแผ่นดินจีนให้เป็นหนึ่งเดียว  จิ๋นซีได้เกณฑ์แรงงานทาสและชาวบ้านกว่า  5  แสนคน  เพื่อก่อสร้างกำแพงเมืองจีนจากด่านหลินเตาในภาคตะวันตก  ยาวไปจรดด้านซานไห่กวนชายทะเลด้านฝั่งตะวันออกสุด  ซึ่งถูกจัดอันดับให้เป็น 1  ใน  7  สิ่งมหัศจรรย์ของโลกยุคโบราณ

หลังครองราชย์ ในปี  247  ก่อนคริสตกาล  จิ๋นซีก็ได้สร้างสุสานของพระองค์แล้ว  จนถึงในปี  210  ก่อนคริสตกาล  เมื่อพระองค์ทรงสิ้นพระชนม์ลง  งานสร้างมหาสุสานก็ยังไม่แล้วเสร็จ  จนมาเสร็จสมบูรณ์ในปีที่ 2 ของรัชสมัยฉินเอ้อซื่อ  ผู้เป็นราชโอรส  รวมระยะเวลาในการก่อสร้างถึง  38  ปี  และได้เรียกชื่อสุสานว่า  " หลีซานหยวน "  แปลว่าอุทยานแห่งเขสหลีซาน  ซึ่งพระศพของจิ๋นซีฮ่องเต้ก็ได้ถูกฝังพร้อมกับกองทัพทหารและม้าศึกที่เป็นรูปปั้นดินเผามากกว่า 6,000 รูป  ซึ่งส่วนใหญ่ก็ยังสภาพดีอยู่จนถึงปัจจุบัน

หลังการสวรรคตของจิ๋นซีฮ่องเต้  ราชวงศ์ฉินก็ล่มสลาย  ในเวลาไม่นาน  แต่ราชวงศ์อื่นๆที่ปกครองจีนสืบต่อมา  ก็ยังนำเอาโครงสร้างการปกครองที่พระองค์วางรากฐานไว้มาใช้ต่อไปอีก 2 พันปี